Szansa na rewitalizację Międzynarodowej Drogi Wodnej E70?

Rejs kontenerowy 2017 r.    |   Fot. R. Modrzewski

Europa vs Polska. Drogi wodne i żegluga śródlądowa odgrywają w transporcie towarów znaczącą rolę. Jest to szczególnie widoczne w takich państwach jak Belgia, Holandia, Niemcy, Francja, ale też Węgry i Rumunia. Podczas, gdy przeciętnie w krajach Unii Europejskiej przewozy wodnym transportem śródlądowym rosną, w Polsce następuje ich systematyczny spadek oraz zmniejsza się długość śródlądowych dróg wodnych. Polska ma bardzo dogodne warunki naturalne do rozwoju transportu śródlądowego. Jednak statystyki dowodzą, że jest wykorzystywana minimalnie w stosunku do istniejącego potencjału. Krajowa sieć dróg wodnych nie tworzy jednolitego układu komunikacyjnego, lecz zbiór odrębnych i różnych jakościowo szlaków żeglownych. Polskie śródlądowe drogi wodne charakteryzują się również niskimi parametrami eksploatacyjnymi. Zdecydowaną większość stanowią drogi o znaczeniu regionalnym (klasy: I, II i III). Drogi o znaczeniu międzynarodowym (klasy IV i V) wynoszą zaledwie 5,9 % łącznej długości szlaków żeglownych w Polsce. W naszym kraju jest łącznie ok. 4000 km dróg wodnych, co daje naszemu krajowi 5 miejsce w Unii Europejskiej pod względem długości akwenów komunikacyjnych. Niestety zaledwie 10 % łącznej ich długości spełnia obowiązujące wymagania techniczno – eksploatacyjne. Zatem jego międzynarodowy potencjał pozostaje od wielu lat na zastraszająco niskim poziomie.

Polityka transportu śródlądowego. Unia Europejska już od ponad dwudziestu lat promuje rozwój transportu śródlądowego, kolejowego i intermodalnego, dążąc tym samym do zmniejszenia przewozów w ruchu drogowym, który ma negatywy wpływ na środowisko i wzrost kongestii. Podstawowym europejskim dokumentem określającym kształt sieci śródlądowych dróg wodnych jest porozumienie AGN, czyli Europejskie Porozumienie w Sprawie Śródlądowych Dróg Wodnych o Międzynarodowym Znaczeniu. Wspomniany dokument wskazuje kierunki rozwoju sieci dróg wodnych śródlądowych w Europie, w tym tras o znaczeniu międzynarodowym, przebiegającym przez terytorium Polski. Pierwsza z nich to droga wodna E30 łącząca Morze Bałtyckie z Dunajem, która w Polsce przebiega Odrzańską Drogą Wodną od Świnoujścia do granicy z Czechami. Druga to droga wodna E40 stanowiąca połączenie Morza Bałtyckiego z Dnieprem poprzez Wisłę od Gdańska do Warszawy i Bug do Brześcia. Trzecia E70, czyli droga wodna w relacji wschód-zachód, łącząca Antwerpię z Kłajpedą (w Polsce prowadzi ona od granicy z Niemcami przez fragment Odry, Wartę, Noteć, Kanał Bydgoski, Brdę, Wisłę, Nogat i Zalew Wiślany do granicy z Rosją).

Próba podniesienia znaczenia dróg wodnych i żeglugi śródlądowej w gospodarce i społeczeństwie polskim podjęta została w opracowywanych planach rozwoju, planowanych inwestycjach i działaniach na szczeblu rządowym, jak również lokalnym. Krajowe dokumenty strategiczne i plany rewitalizacji dróg wodnych zakładają rozwój sektora żeglugi śródlądowej obejmujący rozwój śródlądowych dróg wodnych, wzmocnienie kapitału ludzkiego dla żeglugi, rozwój floty polskich statków śródlądowych oraz szersze gospodarcze i społeczne wykorzystanie powstałej infrastruktury w rozwoju lokalnym, jak również budowę drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską zapewniającej dostęp do Portu Elbląg kanałem żeglugowym przez Mierzeję Wiślaną. Głównym celem rozwoju śródlądowych dróg wodnych istotnych z punktu widzenia transportowego jest ich budowa lub zmodernizowanie do parametrów co najmniej IV klasy żeglowności oraz spełnienie wymogów infrastruktury transportu wodnego śródlądowego dla sieci TEN-T.

Rewitalizacja drogi wodnej MDW E70. Drogi wodne w Polsce wymagają inwestycji, regulacji, modernizacji i budowy nowych obiektów hydrotechnicznych. Jedną z nich jest polski odcinek Międzynarodowej Drogi Wodnej E70. Na terenie Polski przebiega ona od zachodu Odrą, Notecią, Kanałem Bydgoskim, dalej poprzez Bydgoski Węzeł Wodny i Brdę, gdzie łączy się z  Międzynarodową Drogą Wodną E40 (relacji Morze Bałtyckie – Morze Czarne) i dalej Wisłą i płynie przez Nogat, Szkarpawę do Zalewu Wiślanego. MDW E70 posiada potencjał transportowy, jednak w celu jego wykorzystania niezbędne jest wyeliminowanie przeszkód, takich jak przepłycenia, mielizny, zachwaszczenia w okresie letnim, brak lub błędne oznakowania nawigacyjne, niskie prześwity mostowe, zniszczone elementy zabudowy regulacyjnej – ostrogi, itp., które uniemożliwiają prowadzenie żeglugi. Kompleksowa rewitalizacja Międzynarodowej Drogi Wodnej E70 jest zadaniem niezwykle złożonym i kosztownym. Działania podjęte w ostatnich latach przez sygnatariuszy Porozumień MDW E70 tj. pięć województw: pomorskie, warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, wielkopolskie i lubuskie, doprowadziły do powstania m.in. strategii programowej, koncepcji programowo – przestrzennej przedsięwzięcia, analizy środowiskowej (prognoza oddziaływania na środowisko) oraz projektu programu określonego w koncepcji programowo – przestrzennej. Zespół, którego koordynatorem jest Województwo Pomorskie wypracowało wspólne stanowisko w sprawie rewitalizacji dróg wodnych ze stroną rządową. Są wśród nich m.in. działania związane z likwidacją tzw. wąskich gardeł oraz stała współpraca samorządowo – rządowa i naukowa dotycząca aktywizacji wodnego transportu śródlądowego.

W celu realizacji planów rewitalizacji MDW E70 Polski rząd opracował zakres zadań inwestycyjnych w perspektywie długoterminowej. Obejmuje on przystosowanie Odrzańskiej Drogi Wodnej do parametrów klasy Va, w tym budowę na terytorium Polski odcinka Kanału Odra – Dunaj i Kanału Śląskiego, budowę kaskady środkowego i dolnego odcinka Wisły od Warszawy do Gdańska, a także modernizację pozostałych odcinków szlaków żeglugowych E-40 i E-70.

Aby wspomniane wyżej cele zostały osiągnięte przygotowana została dodatkowa lista działań inwestycyjnych w wymiarze krótkoterminowym. W ramach tych działań wskazano konieczność przygotowania części dokumentacyjnej, na którą składają się m.in. studium wykonalności, projekty funkcjonalno-użytkowe, strategiczne oceny oddziaływania na środowisko, czy też analizy hydrologiczne, pozwalające na zbilansowanie zasobów wodnych niezbędnych dla zapewnienia funkcji żeglugowej dróg wodnych.

Pierwsze kontenery z towarami popłynęły Wisłą. 9 kwietnia 2021 r. w ramach realizowanego projektu EMMA zakończył się pilotażowy promocyjno-badawczy rejs kontenerowy pn. WISŁA CARGO 2021, który miał miejsce rzeką Wisłą na trasie Gdańsk-Chełmno-Gdańsk. W ramach rejsu, sześć kontenerów eksportowych dotarło na wybrzeże w Porcie Gdańsk, skąd wyruszyły w dalszą drogę transportem morskim. Rejs kontenerowy to ponad 300 km przebytej trasy drogą wodną rzeki Wisły (będącej elementem MDW E40 i E70), 12 kontenerów 40-stopowych (łącznie ok. 300 ton), 17 godzin rejsu w górę rzeki, 10 godzin w dół oraz kilkadziesiąt osób zaangażowanych w przedsięwzięcie. Rejs miał na celu promocję wykorzystania śródlądowego transportu wodnego jako najbardziej ekonomicznego, bezpiecznego i przyjaznego środowisku oraz zwiększenie świadomości dostępności usług tego typu wśród przedsiębiorców i firm spedycyjnych. Transport śródlądowy można wykorzystać m.in. do przewozu: materiałów budowlanych, surowców energetycznych, ładunków wielkogabarytowych, wyrobów z metali, kontenerów, ładunków spaletyzowanych, śmieci, papieru, samochodów i maszyn.

Poza promocją żeglugi śródlądowej rejs miał jeszcze jeden istotny cel - sprawdzenie możliwości transportu drogą wodną oraz przeładunku towarów. Podczas transportu dokonano przetestowania oznakowania nawigacyjnego określającego przebieg szlaku, przepustowości drogi wodnej oraz lokalizacji trudnych i uciążliwych dla żeglugi miejsc na tym odcinku Wisły.

Rejs kontenerowy 2021 r.   |   Fot. R. Wasil

Rejs kontenerowy 2021 r.   |   Fot. R. Wasil

Alternatywa dla transportu drogowego i kolejowego. Kluczem do zdecydowanego przyspieszenia prac nad rozwojem śródlądowych dróg wodnych jest wdrożenie rządowych programów. Od tego zależy czy polski odcinek Międzynarodowej Drogi Wodnej E70 będzie w najbliższych latach stanowił alternatywę dla transportu drogowego i kolejowego. Szanse rozwoju dostrzegają również samorządy województw, które od wielu lat prowadzą szeroko zakrojone działania programowe, koncepcyjne, projektowe oraz promocyjne. Już dziś dzięki trwałej ponadregionalnej współpracy udało się postawić pierwsze kroki na drodze do ożywienia żeglugi śródlądowej i towarzyszących jej różnorodnych form aktywności gospodarczej wzdłuż polskiego odcinka MDW E70. W przyszłości ma ona realną szansę stać się ważną arterią transportową, komunikacyjną i turystyczną łączącą zachodnią i wschodnią Europę.

Załadunek kontenerów na barkę Rejs kontenerowy 2017 r.   |   Fot. R. Modrzewski